लोकशाही विशेष लेख
डॉ. भालचंद्र यांच्या बद्दल थोडक्यात
शासकीय सेवेत असलेले नेत्र शल्यचिकित्सक डॉ.रामचंद्र लक्ष्मण भालचंद्र यांनी अहोरात्र काम केले त्यांचा जन्म उस्मानाबाद जिल्ह्यात १० जून १९२४ रोजी झाला. खडतर परिस्थितीवर मात करून त्यांनी जिद्द व चिकाटीच्या बळावर ८० हजाराहून अधिक नेत्र शस्त्रक्रिया पूर्ण केल्या. अंधांचे जीवन प्रकाशमय करणाऱ्या या दीपस्तंभाची ज्योत 10 जून १९७९ रोजी मावळली. १० जून या दिवसाचे औचित्य म्हणून १९८२ पासून १० जून हा दृष्टिदान दिवस म्हणून साजरा होतो.
“असेल दृष्टी तर दिसेल सृष्टी” या घोषवाक्याचा आधार घेत डोळ्याविषयी जनजागृती करून अंध व्यक्तींना मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी जगभर प्रयत्न सुरु आहेत.
नेत्रदान कोण करू शकतो?
१. नेत्रदान केवळ मृत्यूनंतर करता येते.
२. बालकापसून वृध्दांपर्यत कोणीही व्यक्ती नेत्रदान करू शकते.
३. ज्यांना चष्मा आहे, ते सुध्दा नेत्रदान करू शकतात.
४. ज्यांना ब्लडप्रेशर, डायबिटीस, दमा, इ. …
५. मोतीबिंदू शस्त्रक्रिया झालेली व्यक्ती.
६. नेत्रदानास कुठल्याही धर्माचा विरोध नाही.
७. रेबीज, सिफिलीस, सांसर्गिक कवीळ, सेपिसेमिया आणि एड्स अश्या सारख्या रोगाने बाधित असणाऱ्यांना नेत्र दान करता येत नाही.
आपल्या देशात 1 कोटीहून अधिक लोक नेत्रहिन आहेत. देशातील एक कोटी लोक अंध (blind) आहेत. याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे कॉर्नियल अंधत्व. कॉर्निया हा डोळ्याचा सर्वात पुढचा थर आहे. ते पारदर्शक असते, त्यातील दोषामुळे दृष्टी जाते किंवा काही लोकांची पूर्णतः कमी होते. पण ते एका साध्या शस्त्रक्रियेने दुरुस्त केले जाऊ शकते. कॉर्नियल ट्रान्सप्लांट (Corneal transplant) असे या शस्त्रक्रियेचे नाव आहे. पण मुद्दा असा आहे की, हा नवा कॉर्निया किंवा बोलायचे झाल्यास हे नवे डोळे कुठून येतात? ते डोळे दान करणाऱ्या लोकांकडून येतात.
डोळे दान करणे म्हणजे डोळे काढून दुसऱ्याला देणे असा होत नाही तर फक्त डोळ्यांच्या बाहुलीचे रोपण होते आणि उर्वरित भागाचा वापर शैक्षणिक संशोधनासाठी केला जातो. दान करण्यात आलेल्या वस्तू बाहुलीच्या पडद्याच्या रोपणासाठी प्राप्त नसलेल्या डोळ्यांना महत्त्वाच्या संशोधन कामासाठी वापरले जाते. बाहुलीच्या पडद्याच्या रोपनामध्ये 90% हुन अधिक शस्त्रक्रिया यशस्वी होत असून बाहुलीच्या पडद्याच्या समस्येने ग्रस्त असणाऱ्या रुग्णांना या रोपण शस्त्रक्रियेद्वारे पुन्हा दृष्टी प्राप्त होऊ शकते. नेत्रदान (eye donation) हे माणसाच्या मृत्यूनंतरच होते. फक्त हे लोक त्यांच्या आयुष्यात संमती देतात की, मृत्यूनंतर इतर लोकांना त्यांच्या डोळ्यातून जग पाहता येऊ शकते.
नवीन रुग्णांना नवीन डोळे कसे मिळतील?
प्रथम मृत व्यक्तीचा कॉर्निया बाहेर काढला जातो. त्यानंतर ज्या नवीन रुग्णाचा कॉर्निया खराब झाला आहे, तो काढून टाकला जातो. त्यानंतर नवीन कॉर्नियाचे प्रत्यारोपण केले जाते. त्या शस्त्रक्रियेला कॉर्नियल प्रत्यारोपण म्हणतात. ही अतिशय सोपी शस्त्रक्रिया आहे. यामध्ये टाके टाकून नवीन कॉर्निया डोळ्यात टाकला जातो.जगाच्या एक चतुर्थांश दृष्टिहीन व्यक्ती या फक्त भारतात आहेत. बाहुलीचा पडदा खराब असणाऱ्या व्यक्तींची संख्या ४.६० दशलक्ष असून बाहुलीचा पडदा रोपणाने लाखो अंध व्यक्तींना दृष्टी प्राप्त होत आहे. मानवतेच्या दृष्टिकोनातून आपल्या मृत्यू नंतर नेत्रदान करून या जागतिक दृष्टीदान चळवळीत सहभाग होऊ शकतात.
नेत्रदान करण्याबाबत गैरसमज
पहिला समज असा आहे की, मृत्यूनंतर संपूर्ण डोळा काढून टाकला जातो. – असे होत नाही. डोळ्याचा फक्त समोरचा भाग जो पारदर्शक असतो आणि ज्याला कॉर्निया म्हणतात. फक्त हे काढले आहे.
हे कॉर्निया नवीन रुग्णामध्ये प्रत्यारोपित केले जाते जे पाहू शकत नाहीत. – तुम्ही तुमचे दोन्ही डोळे दान केल्यास 2 रुग्णांचे आयुष्य सुधारते. ज्या रुग्णांना कॉर्नियल अंधत्व आहे अशा रुग्णांवर ही डोळ्याची शस्त्रक्रिया केली जाते. म्हणजेच ज्यांचा कॉर्निया खराब आहे आणि त्यामुळे ते कमी दिसत आहेत. इतर कोणत्याही स्थितीत, कॉर्नियल प्रत्यारोपण फायदेशीर नाही.
डोळे निरोगी कसे ठेवायचे?
- डोळे निरोगी ठेवण्यासाठी शरीर निरोगी ठेवणे गरजेचे आहे.
- योग्य पोषण घ्या.
- सकस आहार घ्या.
- व्यायाम करा.
- शरीर निरोगी असेल तर डोळेही निरोगी राहतील.
- जर तुम्ही कॉम्प्युटर, लॅपटॉप, मोबाईलवर काम करत असाल तर दर ३० मिनिटांनी ३० सेकंदांचा ब्रेक घ्या.
- यामुळे डोळ्यांचे स्नायू मजबूत राहतात.
- डोळ्यांची तपासणी करावी.
चला… सर्व मिळून दृष्टीदानाबाबत व्यापक जनजागृती करूया आणि अनेकांच्या जीवनात प्रकाश देऊया…
डॉ.उल्हास तासखेडकर,
वैद्यकीय अधिकारी – नियोजित नेत्र विभाग
इंडियन रेडक्रॉस सोसायटी जिल्हा शाखा जळगाव
