जळगाव, लोकशाही न्यूज नेटवर्क
हिंदू धर्मात धनत्रयोदशीला विशेष महत्त्व आहे. धनत्रयोदशीचा सण दिवाळीच्या दोन दिवस आधी साजरा केला जातो. यंदा धनत्रयोदशी मंगळवारी, २ नोव्हेंबर रोजी साजरी होणार आहे. धनतेरस हा शब्द ‘धन’ आणि ‘तेरस’ या दोन शब्दांपासून बनला आहे. या शब्दात धन म्हणजे पैसा आणि तेरस हा तेरा अंकांशी संबंधित आहे. कार्तिक महिन्याच्या 13 व्या दिवशी येतो. या दिवसाला ‘उदयव्यपिनी त्रयोदशी’ असेही म्हणतात.दिवाळीच्या २ दिवस आधी हा उत्सव साजरा केला जातो. या दिवशी लोक आपली घरात साफसफाई करतात, दिवाळीच्या वस्तू खरेदी करतात आणि मिठाई बनवतात.
सोने किंवा स्वयंपाकघरातील नवीन वस्तू खरेदी करण्यासाठी धनत्रयोदशी हा शुभ दिवस मानला जातो. दिवाळी, दिव्यांचा सण, धनत्रयोदशीपासून सुरू होतो आणि भाऊबीजेला संपतो.
कार्तिक महिन्यातील कृष्ण त्रयोदशीला धनत्रयोदशी म्हणतात. हा सण दीपावलीच्या आगमनाची पूर्वसूचना देतो. या दिवशी नवीन भांडी खरेदी करणे शुभ मानले जाते. धनत्रयोदशीच्या दिवशी मृत्यूची देवता यमराज आणि भगवान धन्वंतरी यांच्या पूजेला महत्त्व आहे. या दिवशी सकाळी सर्व जण लवकर उठून, पूजा पाठ करतात, घर सजवतात, रांगोळ्या काढल्या जातात, एकेमकांना धनत्रयोदशी च्या शुभेच्छा देतात. सगळीकडे अगदी आनंदी वातावरण असते.
आज कार्तिक कृष्ण त्रयोदशी तिथी आहे. शास्त्रानुसार भगवान धन्वंतरी यांचा जन्म याच दिवशी झाला होता. त्यामुळे हा सण धनत्रयोदशी म्हणून साजरा केला जातो. धन्वंतरी अमृत कलश घेऊन प्रकटले होते, म्हणून या दिवशी भांडी खरेदी करण्याची परंपरा आहे.
धनत्रयोदशी का साजरी केली जाते?
धार्मिक मान्यतेनुसार, भगवान धन्वंतरीचा जन्म धनतेरस दिवाळीच्या दोन दिवस आधी धनत्रयोदशी म्हणून साजरा केला जातो. जेव्हा भगवान धन्वंतरी प्रकट झाले तेव्हा त्यांच्या हातात अमृताने भरलेला कलश होता. हिंदू धर्मानुसार ते आयुर्वेदाचे देवता आहे. या दिवशी भगवान धन्वंतरीची पूजा करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. धनत्रयोदशी आणि धन्वंतरी जयंती या नावानेही धनत्रयोदशी ओळखली जाते.भारतीय संस्कृतीत आरोग्य हा भाग संपत्तीच्या वरचा मानला गेला आहे. ‘पहिले सुख निरोगी शरीर, दुसरे सुख घरात’ ही म्हण आजही प्रचलित आहे, म्हणून दीपावलीत धनत्रयोदशीला प्रथम महत्त्व दिले जाते. जे भारतीय संस्कृतीला पूर्णपणे अनुकूल आहे.
शास्त्रात सांगितलेल्या कथांनुसार, समुद्रमंथनाच्या वेळी कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीच्या दिवशी भगवान धन्वंतरी हातात अमृत कलश घेऊन प्रकट झाले. भगवान धन्वंतरी हा विष्णूचा अवतार असल्याचे मानले जाते. जगात वैद्यकशास्त्राचा विस्तार आणि प्रसार व्हावा यासाठी भगवान विष्णूंनी धन्वंतरीचा अवतार घेतला. धनत्रयोदशीचा सण भगवान धन्वंतरीच्या रूपाच्या स्मरणार्थ साजरा केला जातो.
धन्वंतरीच्या जन्मानंतर दोन दिवसांनी देवी लक्ष्मी प्रकट झाली. म्हणूनच दीपावलीच्या दोन दिवस आधी धनत्रयोदशीचा सण साजरा केला जातो. शास्त्रानुसार भगवान धन्वंतरी हे देवांचे वैद्य आहेत. त्यांच्या भक्ती आणि उपासनेने आरोग्याला लाभ होतो. भगवान धन्वंतरी हा विष्णूचा अवतार असल्याचे मानले जाते. जगात वैद्यकशास्त्राचा विस्तार आणि प्रसार व्हावा यासाठी भगवान विष्णूंनी धन्वंतरीचा अवतार घेतला.
महालक्ष्मीची पूजा
हिंदू पौराणिक कथांमध्ये ‘धनत्रयोदशी’ हा दिवस शुभ मानला जातो कारण या दिवशी धनाची देवता कुबेरासह देवी लक्ष्मी समुद्रमंथनाच्या वेळी महासागरातून अवतरली होती असे मानले जाते. तेव्हापासून लोक देवी लक्ष्मी आणि भगवान कुबेर यांना यशस्वी जीवन जगण्यासाठी दैवी आशीर्वाद मिळविण्यासाठी प्रार्थना करू लागले. धनत्रयोदशीच्या दिवशी सोन्या-चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंची खरेदी करणे हे देवी लक्ष्मीचे घरात स्वागत करण्यासाठी शुभ मानले जाते. नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा घर, कार आणि दागिने खरेदी करण्यासाठी धनत्रयोदशीचा दिवस अत्यंत शुभ मानला जातो.
धनत्रयोदशी 2021: मुहूर्त आणि पूजेच्या वेळा
त्रयोदशी तिथी सुरू होते- ०२ नोव्हेंबर २०२१, ११.३१
त्रयोदशी तारीख संपेल – ०३ नोव्हेंबर २०२१, ०९:०२
सूर्योदय- ०२ नोव्हेंबर २०२१ ०६:३६
सूर्यास्त – ०२ नोव्हेंबर २०२१ ०५:४४
धनत्रयोदशीची पूजाविधी
ही पूजा सर्वप्रथम गणेशजींचे नाव घेऊन केली जाते आणि त्यानंतर लाल रंगाचे कापड आणि ताजी फुले गणेशजींना अर्पण केली जातात.
श्रीगणेशाची पूजा केल्यानंतर आयुर्वेदाचे प्रवर्तक मानले जाणारे भगवान धन्वंतरी यांची पूजा केली जाते.
मात्र, त्यांची पूजा करण्यापूर्वी भगवान धन्वंतरीच्या मूर्तीला आंघोळ करून अभिषेकही केला जातो.
ही पद्धत केल्यानंतर नऊ प्रकारचे धान्य भगवान धन्वंतरीला अर्पण केले जाते.
यानंतर धनाची देवता कुबेर यांच्या मूर्तीला फुले, मिठाई आणि फळे अर्पण करून घरात धनाची कमतरता भासू नये अशी कामना केली जाते.
लक्ष्मी देवी ची पूजा केल्यानंतर देवी लक्ष्मीचे स्मरण केले जाते आणि लक्ष्मी मूर्तीची पूजा केली जाते, जेणेकरून आई घरात पैशाचा वर्षाव करत राहते.
पूजेदरम्यान “ओम ह्रीं कुबेराय नमः” चा जप करा. धन्वंतरी स्तोत्राचे पठण करावे. लक्ष्मी स्तोत्र आणि लक्ष्मी चालीसा पाठ करा.
धनत्रयोदशीच्या दिवशी ‘या’ देवांची पूजा करा
धनत्रयोदशीच्या दिवशी, भारतीय लोक आपली घरे चांगली स्वच्छ करतात आणि नंतर घर चांगले सुसज्ज करतात. घर सजवल्यानंतर या दिवशी रात्री गणपती, माँ लक्ष्मी, धन्वंतरी आणि कुबेरजींची पूजा केली जाते. याशिवाय अनेक ठिकाणी लोक यमराजजींची पूजा करतात.
धनत्रयोदशीची पौराणिक कथा
भगवान विष्णूंनी असुरांचे गुरु शुक्राचार्य यांचा एक डोळा फोडला होता. धनत्रयोदशीशी संबंधित आख्यायिका अशी आहे की, कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीच्या दिवशी भगवान विष्णूंनी देवतांच्या कार्यात अडथळा आणल्यामुळे असुरांचे गुरु शुक्राचार्य यांचा एक डोळा फोडला होता.
पौराणिक कथेनुसार, राजा बळीच्या भयापासून देवांना मुक्त करण्यासाठी भगवान विष्णूने वामनाच्या रूपात अवतार घेतला आणि राजा बळीच्या यज्ञस्थानी पोहोचले. शुक्राचार्यांनीही भगवान विष्णूंना वामनाच्या रूपात ओळखले आणि राजा बळीला वामनाने जे काही मागितले ते नाकारण्याची विनंती केली. वामन हा खरा भगवान विष्णू आहे जो देवांच्या मदतीसाठी तुमच्याकडून सर्व काही हिसकावून घेण्यासाठी आला आहे.
बळीने शुक्राचार्यांचे ऐकले नाही. वामनाने कमंडलातून पाणी घेऊन परमेश्वराने मागितलेली तीन पायरी जमीन दान करण्याची प्रतिज्ञा घेतली. बळीला दान करण्यापासून रोखण्यासाठी शुक्राचार्यांनी लहान आकार परिधान करून राजा बळीच्या कमंडलमध्ये प्रवेश केला. त्यामुळे कमंडलमधून पाणी बाहेर जाण्याचा मार्ग बंद झाला.
भगवान शुक्राचार्यांची युक्ती वामनाला समजली. भगवान वामनाने कुश आपल्या हातात अशा प्रकारे ठेवला की शुक्राचार्यांची एक डोळा फुटली. शुक्राचार्य गडबडीत कमंडलातून बाहेर आले. यानंतर भगवान वामनाने संपूर्ण पृथ्वी एका पायाने आणि अंतराळ दुसऱ्या पायाने मोजली. तिसरे पाऊल टाकायला जागा नसल्याने बळीने भगवान वामनाच्या चरणी डोके ठेवले. त्यागात त्याने सर्वस्व गमावले.
अशा रीतीने देवांना त्यागाच्या भयापासून मुक्ती मिळाली आणि बळीने देवांकडून जे धन आणि संपत्ती हिसकावून घेतली होती, त्यापेक्षा कितीतरी पटीने अधिक संपत्ती देवांना मिळाली. धनत्रयोदशीचा सणही यानिमित्ताने साजरा केला जातो.
